Een van de meest monumentale hoevecomplexen van Zottegem zijn ongetwijfeld de Munkboshoeven in Velzeke.
Open landschap
Het Munkbosdomein ligt in het noorden van Velzeke. Met zijn open karakter contrasteert het sterk met de rest van de streek. De Commissie van Monumenten en Landschappen omschreef het domein in 1977 als volgt: "het gebied geeft een zeer sterk ingesloten, centraliserende indruk, welke zich door het contrast tegenover de buitenwereld zowel structureel als visueel afscheidt”. "De percelen zijn, in vergelijking met de streek, zeer uitgestrekt. Het landschap is voor het grootste deel van het grondgebied open; er zijn geen beken, bomenrijen of andere omheiningen die het zicht belemmeren”.
Het Munkbosdomein was van de 12de-13de eeuw tot op het einde van het Ancien Régime eigendom van de Ninoofse Premonstratenzerabdij. Dat verklaart alvast de naam: Munkbos < Monnikenbos. Het werd in de Franse Tijd als nationaal goed geveild. Het eigenlijke bos werd in de eerste helft van de 19de eeuw gerooid. Grote brandvlekken op de plaatsen waar houtskool werd gewonnen, zijn nog met het blote oog te zien.
Jean-Baptiste Dumst uit Lessen liet midden in het gerooide complex een drieledige landbouwstokerij optrekken, maar zijn onderneming mislukte en hij verkocht zijn goed aan H.J. Vifquin uit Doornik. In 1859 werd het geschonken aan de Doornikse COO, die het domein eind 1976 verkocht aan de NV Matexi en aan de vroegere pachters.
Het eigenlijke Munkbosdomein, met name het landschap in de omgeving van de hoeven, werd in twee fasen als landschap beschermd. Een eerste koninklijk besluit (1977) sloeg op een gebied van 100 hectare; in 1980 kwamen daar nog eens 109 ha bij.
De overgang van het Munkbosdomein naar het omliggende valt bijzonder sterk op, omdat het in laatsgenoemd geval gaat om een landbouwgebied dat met heggen in kleinere arealen wordt opgesplitst. Deze afrastering van knotwilgen, meidoorns en rozelaars is typisch voor het zogenaamde Brabants-Picardische heggenlandschap en wordt om zijn ecologische waarde hoog aangeslagen.
Landbouwstokerij
Zoals hierboven gezegd, werden de Munkboshoeven in de eerste helft van de 19de eeuw opgetrokken. Ze waren oorspronkelijk opgevat als een drieledige landbouwstokerij, met drie binnenkoeren en centraal het woonhuis. Het geheel doet zich voor als een langgerekt volume van witgekalkte gebouwen van waaruit wegen vertrekken naar de vier windstreken, zoals op de luchtfoto heel mooi is te zien. Toen het project mislukte, werd het complex opgedeeld in drie afzonderlijke boerderijen. Ze liggen vandaag aan de Munkbosstraat en dragen de huisnummes 4, 6 en 8. De Munkboshoeve is een gesloten eenlaagse boerderij. De witgekalkte bakstenen gebouwen staan gegroepeerd rond een rechthoekig gekasseid erf, met centraal gelegen een door bomen omzoomd grasperk. De noordwestvleugel wordt ingenomen door het boerenhuis, met in het verlengde ervan een wagenhuis. De stallen, overspannen door tongewelven, liggen in het noordoosten, terwijl de zuidvleugel bestaat uit een monumentale dwarsschuur die aan de achterzijde wordt gestut door zware steunberen. De Stokerijhoeve beslaat de gebouwen die oorspronkelijk als woning werden opgevat. Bij de half-ingesloten Suikerijhoeve valt vooral de imposante dwarsschuur, die de zuidwestelijke vleugel vormt, op. Recent werd hier een moderne schuur aangebouwd. De hoeven zelf werden in 1980 beschermd als monument "vanwege hun historische, architectuur-historische en volkskundige waarde”.
© Danny Lamarcq
Bronnen
A. De Kegel, e.a., Beschermde monumenten, stads- en dorpsgezichten en landschappen in Oost-Vlaanderen, Arrondissementen Aalst en Oudenaarde, Gent, 1991, p. 128-129.
P.D. De munkboshoeven te Velzeke-Ruddershove, in: Kultureel Jaarboek van de Provincie Oost-Vlaanderen 1977, Gent, 1978, p. 218-219.
Bouwen door de eeuwen heen, deel 5n2, Gent, 1978, p. 856.
D. Lamarcq, In het spoor van Jan De Lichte en de Romeinen. De toeristische mogelijkheden van Velzeke, onuitgegeven verhandeling, Zottegem, 1988